نیاز صنعت

حسن آباد نام میدانی در جنوب غرب تهران است که در تقاطع خیابان امام خمینی با خیابان حافظ و خیابان وحدت اسلامی قرار دارد. این میدان در گذشته با نام های میدان ملک‌المتکلمین، میدان هشت گنبد و میدان ۳۱ شهریور نیز خوانده می شد و امروزه یکی از دیدنی ترین بخش های بافت قدیمی تهران به شمار می رود و به عنوان نمایندگی فروش تجهیزات آتش نشانی شناخته شده است.

شکل و شمایل این میدان کمی با میدان های دیگر متفاوت است. با قدم گذاشتن در آن با فضایی روبه رو می شوید که گرداگرد آن را 4 ساختمان در برگرفته است و هشت گنبد بر فراز آنها خودنمایی می کند. همین ساختمان ها چهره ای متفاوت به این میدان بخشیده و آن را سوژه خوبی برای عکاسان کرده اند. نام این اثر از تاریخ 5 اسفند 1376 با شماره 1977 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و میراثی مهم برای کشور به شمار می رود.

تاریخچه میدان حسن آباد
پیش از آنکه سر و کله یک میدان در این مکان پیدا شود به آن منطقه حسن آباد می گفتند که در ناحیه شمال غرب آن روزهای تهران قرار داشت. این منطقه یکی از بزرگترین باغ‌های شهر به شمار می آمد و امروزه استخر بزرگ آن در سفارت ایتالیاست. این باغ به میرزا یوسف آشتیانی ملقب به مستوفی‌الممالک تعلق داشت که یکی از رجال قاجار بود. وی پیش از گسترش شهر تهران و خراب شدن حصاری که از زمان شاه طهماسب صفوی برجای مانده بود، بیشتر زمین های بیرون حصار تا بهجت آباد و از آنجا تا یوسف آباد ونک و اوین را خرید و پس از بزرگ شدن شهر، باغی را ایجاد کرد و به نام پسرش حسن، اسم آن را حسن آباد گذاشت. پس از فوت میرزا یوسف آشتیانی، این ملک به دست ورثه افتاد و پس از تکه تکه شدن به مردم فروخته شد. پس از چندین سال دیگر اثری از باغ نبود و محله حسن آباد جای آن را گرفته بود. آمارهای مستغلات دارالخلافه طهران در سال ۱۲۹۷ خورشیدی نشان می دهد که در آن زمان این محله دارای ۵۷۲ باب خانه، ۸۶۶ مغازه، ۳۹ كاروانسرا، ۱۶ باغچه و ۱۴ حمام بوده و ۱۲۵۷۰ نفر در آن زندگی می کردند.

تا سال ها این منطقه چهارراهی کوچک بود که به مانند بسیاری از مناطق تهران آن روزها، گذرگاه‌های کم‌عرض و پیچ در پیچ داشت. با تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی، رضاشاه، مدرنیزاسیون در تهران را در راس امور قرار داد تا تهران قاجاری را به تهران پهلوی تبدیل کند. وی یکی از افسران خود به نام سرتیپ کریم آقا بوذرجمهری را به ریاست شهرداری برگزید تا برای اصلاح و بازسازی تهران قدم بردارد. وی یکی از خشن ترین افراد رضاشاه به شمار می آمد و با وجود همه آثار قدیمی مخالفت می کرد. تهران در آن زمان ساختمان های زیبای زیادی در خود نداشت؛ اما همان تعداد اندک نیز از شهرسازی این فرد، جان سالم به در نبردند و تخریب شدند که از میان آنها می توان به دروازه‌های دوازده‌گانه تهران و تکیه دولت اشاره کرد. وی تهران را با خطوط خیابان‌های شمالی و جنوبی به بخش های مختلف تقسیم کرد.

در زمان بوذرجمهری چهارراه حسن‌آباد تبدیل به میدانی دایره‌ای‌شکل شد که شعاع آن به ۴۵ متر می رسید و مساحتی حدود ۶۵۰۰ متر داشت. وزیر عدلیه وقت، برای ایجاد این میدان بزرگ بخش زیادی از خانه‌ها و مغازه‌های نزدیک به چهارراه را از میان برد و میدان از میان ویرانه های آنها سر برآورد. ساخت این میدان در سال ۱۳۰۹ به پایان رسید و با ساخت ساختمان‌های گنبدی و هشت‌گنبد فلزی مدور به هشت‌گنبد شهرت یافت.

در گذشته قدیمی ترین قبرستان تهران در گوشه شمال غربی این میدان واقع بود؛ اما از سال ۱۳۱۷ خورشیدی آتش‌نشانی بزرگی را در آنجا ایجاد کردند. گفته می شود که سر میرزا کوچک خان جنگلی نیز در این قبرستان دفن بود که بعدها آن را به رشت بردند. این گورستان مدفن میرزا رضا کرمانی از شاگردان سید جمال‌الدین اسدآبادی و قاتل ناصرالدین شاه نیز بود.

در محل اداره آتش نشانی، گرمابه‌ای قرار داشت که مردم می گفتند شب‌های جمعه از تونِ (آتش‌دان) آن صدای «سوختم سوختم» به گوش می رسد. آنها این حمام را جنی می پنداشتند و به همین دلیل هیچ کس به آنجا نمی رفت. سرانجام، این حمام بی رونق همراه با زمین متروکه کنارش به آتش نشانی واگذار شد.

نصرالله حدادی در این باره در «طهران قدیم» این گونه می نویسد:

میرزایوسف مستوفی‌الممالک، اراضی بالادست محله سنگلج را تا فاصله بالای آب کرج در تیول (ملک) خود داشت. او بخشی از آن را به پسرش «حسن مستوفی‌الممالک» بخشید و باغ حسن‌آباد، واقع در همین حوالی میدان حسن‌آباد ساخته شد. در بالادست میدان، یوسف‌آباد شکل گرفت و در انتها به محله بهجت‌آباد که اقلیت ارامنه در آن زندگی می‌کردند، ختم می‌شد که تماما جزو مایملک میرزا یوسف مستوفی الممالک بود. در قسمت چپ ـ شمال غرب_ این میدان، قبرستان قدیمی‌ای قرار داشت که در وَبای عام تهران در 25 محرم سال 1310 قمری پر از اجساد فوت‌شدگان شد. از جمله این فوت‌شدگان، میرزا رضا کلهر بود. بعدها این قبرستان را تخریب و به جای آن «اداره اطفائیه تهران» (آتش‌نشانی) شکل گرفت. اطفائیه تهران که به وسیله روس‌ها در خیابان ری، سه‌راه امین‌ حضور، گاراژ حسینی، راه‌اندازی شده بود، در سال 1311 شمسی به این محل انتقال یافت و بلدیه آن را تحت نظر گرفت.

در سال های بعد به کوشش دکتر مهدی ملک‌زاده نام این میدان به یاد پدرش، به ملک‌المتکلمین تغییر یافت و تندیسی از او در آن نصب شد. حاجی میرزا نصرالله ملک‌المتکلمین از خطبای مشهور دوره مشروطیت بود و نام وی در شمار اصلی‌ترین واعظان مشروطه خواه قرار دارد.

در اوایل دهه 1350 بازسازی هایی در این میدان صورت گرفت. در جریان این بازسازی ها یکی از ساختمان‌های گنبدی را از میان بردند و به جای آن ساختمان چند طبقه شعبه‌ بانک ملی را با نمای شیشه‌ای در ضلع جنوب‌ شرقی ساختند.

این ویرانی قرینگی و یکپارچگی میدان را از میان برد و آسیب به چهره میدان را در پی داشت. در سال ۱۳۸۰ بود که شهرداری منطقه ۱۲ تهران، دست به کار جالبی در جریان بازسازی این میدان زد؛ مسوولان سازه‌ای نمایشی شبیه همان ساختمان گنبدی ویران شده تهیه کردند وآن را به صورت دیواره و پوسته شماتیکی، به قرینه‌ ساختمان‌های دیگر و روی نمای ساختمان مدرن و شیشه‌ای بانک ملی بازسازی کردند تا دوباره چهره جذاب آن را بازگردانند.

تماشای طهران قدیم و خرید در میدان حسن آباد

امروزه میدان حسن آباد تنها یک یادگاری از گذشته نیست بلکه جایی برای خرید و گشت و گذار نیز به شمار می رود. این میدان یکی از مراکز خرید کامواست و در این زمینه شهرت زیادی دارد. در پیرامون ميدان نیز فروشگاه‌های ابزار و يراق‌آلات و قفل‌فروشی به چشم می خورند و بورس سیسمونی فروش‌ها در جنوب و مركز فروش مبلمان اداری و لوازم چوبی در شمال آن قرار دارد. یک زیرگذر شمالی- جنوبی برای گذر خودروها و پیوند خیابان‌های حافظ و وحدت‌اسلامی در زیر میدان ساخته شده است تا عبور و مرور خودروها آسان تر صورت گیرد.

حسن آباد نام میدانی در جنوب غرب تهران است که در تقاطع خیابان امام خمینی با خیابان حافظ و خیابان وحدت اسلامی قرار دارد. این میدان در گذشته با نام های میدان ملک‌المتکلمین، میدان هشت گنبد و میدان ۳۱ شهریور نیز خوانده می شد و امروزه یکی از دیدنی ترین بخش های بافت قدیمی تهران به شمار می رود و به عنوان نمایندگی فروش تجهیزات آتش نشانی شناخته شده است.

شکل و شمایل این میدان کمی با میدان های دیگر متفاوت است. با قدم گذاشتن در آن با فضایی روبه رو می شوید که گرداگرد آن را 4 ساختمان در برگرفته است و هشت گنبد بر فراز آنها خودنمایی می کند. همین ساختمان ها چهره ای متفاوت به این میدان بخشیده و آن را سوژه خوبی برای عکاسان کرده اند. نام این اثر از تاریخ 5 اسفند 1376 با شماره 1977 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و میراثی مهم برای کشور به شمار می رود.

تاریخچه میدان حسن آباد
پیش از آنکه سر و کله یک میدان در این مکان پیدا شود به آن منطقه حسن آباد می گفتند که در ناحیه شمال غرب آن روزهای تهران قرار داشت. این منطقه یکی از بزرگترین باغ‌های شهر به شمار می آمد و امروزه استخر بزرگ آن در سفارت ایتالیاست. این باغ به میرزا یوسف آشتیانی ملقب به مستوفی‌الممالک تعلق داشت که یکی از رجال قاجار بود. وی پیش از گسترش شهر تهران و خراب شدن حصاری که از زمان شاه طهماسب صفوی برجای مانده بود، بیشتر زمین های بیرون حصار تا بهجت آباد و از آنجا تا یوسف آباد ونک و اوین را خرید و پس از بزرگ شدن شهر، باغی را ایجاد کرد و به نام پسرش حسن، اسم آن را حسن آباد گذاشت. پس از فوت میرزا یوسف آشتیانی، این ملک به دست ورثه افتاد و پس از تکه تکه شدن به مردم فروخته شد. پس از چندین سال دیگر اثری از باغ نبود و محله حسن آباد جای آن را گرفته بود. آمارهای مستغلات دارالخلافه طهران در سال ۱۲۹۷ خورشیدی نشان می دهد که در آن زمان این محله دارای ۵۷۲ باب خانه، ۸۶۶ مغازه، ۳۹ كاروانسرا، ۱۶ باغچه و ۱۴ حمام بوده و ۱۲۵۷۰ نفر در آن زندگی می کردند.

تا سال ها این منطقه چهارراهی کوچک بود که به مانند بسیاری از مناطق تهران آن روزها، گذرگاه‌های کم‌عرض و پیچ در پیچ داشت. با تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی، رضاشاه، مدرنیزاسیون در تهران را در راس امور قرار داد تا تهران قاجاری را به تهران پهلوی تبدیل کند. وی یکی از افسران خود به نام سرتیپ کریم آقا بوذرجمهری را به ریاست شهرداری برگزید تا برای اصلاح و بازسازی تهران قدم بردارد. وی یکی از خشن ترین افراد رضاشاه به شمار می آمد و با وجود همه آثار قدیمی مخالفت می کرد. تهران در آن زمان ساختمان های زیبای زیادی در خود نداشت؛ اما همان تعداد اندک نیز از شهرسازی این فرد، جان سالم به در نبردند و تخریب شدند که از میان آنها می توان به دروازه‌های دوازده‌گانه تهران و تکیه دولت اشاره کرد. وی تهران را با خطوط خیابان‌های شمالی و جنوبی به بخش های مختلف تقسیم کرد.

در زمان بوذرجمهری چهارراه حسن‌آباد تبدیل به میدانی دایره‌ای‌شکل شد که شعاع آن به ۴۵ متر می رسید و مساحتی حدود ۶۵۰۰ متر داشت. وزیر عدلیه وقت، برای ایجاد این میدان بزرگ بخش زیادی از خانه‌ها و مغازه‌های نزدیک به چهارراه را از میان برد و میدان از میان ویرانه های آنها سر برآورد. ساخت این میدان در سال ۱۳۰۹ به پایان رسید و با ساخت ساختمان‌های گنبدی و هشت‌گنبد فلزی مدور به هشت‌گنبد شهرت یافت.

در گذشته قدیمی ترین قبرستان تهران در گوشه شمال غربی این میدان واقع بود؛ اما از سال ۱۳۱۷ خورشیدی آتش‌نشانی بزرگی را در آنجا ایجاد کردند. گفته می شود که سر میرزا کوچک خان جنگلی نیز در این قبرستان دفن بود که بعدها آن را به رشت بردند. این گورستان مدفن میرزا رضا کرمانی از شاگردان سید جمال‌الدین اسدآبادی و قاتل ناصرالدین شاه نیز بود.

در محل اداره آتش نشانی، گرمابه‌ای قرار داشت که مردم می گفتند شب‌های جمعه از تونِ (آتش‌دان) آن صدای «سوختم سوختم» به گوش می رسد. آنها این حمام را جنی می پنداشتند و به همین دلیل هیچ کس به آنجا نمی رفت. سرانجام، این حمام بی رونق همراه با زمین متروکه کنارش به آتش نشانی واگذار شد.

نصرالله حدادی در این باره در «طهران قدیم» این گونه می نویسد:

میرزایوسف مستوفی‌الممالک، اراضی بالادست محله سنگلج را تا فاصله بالای آب کرج در تیول (ملک) خود داشت. او بخشی از آن را به پسرش «حسن مستوفی‌الممالک» بخشید و باغ حسن‌آباد، واقع در همین حوالی میدان حسن‌آباد ساخته شد. در بالادست میدان، یوسف‌آباد شکل گرفت و در انتها به محله بهجت‌آباد که اقلیت ارامنه در آن زندگی می‌کردند، ختم می‌شد که تماما جزو مایملک میرزا یوسف مستوفی الممالک بود. در قسمت چپ ـ شمال غرب_ این میدان، قبرستان قدیمی‌ای قرار داشت که در وَبای عام تهران در 25 محرم سال 1310 قمری پر از اجساد فوت‌شدگان شد. از جمله این فوت‌شدگان، میرزا رضا کلهر بود. بعدها این قبرستان را تخریب و به جای آن «اداره اطفائیه تهران» (آتش‌نشانی) شکل گرفت. اطفائیه تهران که به وسیله روس‌ها در خیابان ری، سه‌راه امین‌ حضور، گاراژ حسینی، راه‌اندازی شده بود، در سال 1311 شمسی به این محل انتقال یافت و بلدیه آن را تحت نظر گرفت.

در سال های بعد به کوشش دکتر مهدی ملک‌زاده نام این میدان به یاد پدرش، به ملک‌المتکلمین تغییر یافت و تندیسی از او در آن نصب شد. حاجی میرزا نصرالله ملک‌المتکلمین از خطبای مشهور دوره مشروطیت بود و نام وی در شمار اصلی‌ترین واعظان مشروطه خواه قرار دارد.

در اوایل دهه 1350 بازسازی هایی در این میدان صورت گرفت. در جریان این بازسازی ها یکی از ساختمان‌های گنبدی را از میان بردند و به جای آن ساختمان چند طبقه شعبه‌ بانک ملی را با نمای شیشه‌ای در ضلع جنوب‌ شرقی ساختند.

این ویرانی قرینگی و یکپارچگی میدان را از میان برد و آسیب به چهره میدان را در پی داشت. در سال ۱۳۸۰ بود که شهرداری منطقه ۱۲ تهران، دست به کار جالبی در جریان بازسازی این میدان زد؛ مسوولان سازه‌ای نمایشی شبیه همان ساختمان گنبدی ویران شده تهیه کردند وآن را به صورت دیواره و پوسته شماتیکی، به قرینه‌ ساختمان‌های دیگر و روی نمای ساختمان مدرن و شیشه‌ای بانک ملی بازسازی کردند تا دوباره چهره جذاب آن را بازگردانند.

تماشای طهران قدیم و خرید در میدان حسن آباد

امروزه میدان حسن آباد تنها یک یادگاری از گذشته نیست بلکه جایی برای خرید و گشت و گذار نیز به شمار می رود. این میدان یکی از مراکز خرید کامواست و در این زمینه شهرت زیادی دارد. در پیرامون ميدان نیز فروشگاه‌های ابزار و يراق‌آلات و قفل‌فروشی به چشم می خورند و بورس سیسمونی فروش‌ها در جنوب و مركز فروش مبلمان اداری و لوازم چوبی در شمال آن قرار دارد. یک زیرگذر شمالی- جنوبی برای گذر خودروها و پیوند خیابان‌های حافظ و وحدت‌اسلامی در زیر میدان ساخته شده است تا عبور و مرور خودروها آسان تر صورت گیرد.